Nietzsche; analyse

Toen ik studeerde las ik Nietzsche; nog wel een paar andere dingen, maar zijn boeken meer dan andere. Al moet ik zeggen dat ik er weinig van begreep, het was meer “plaatjes kijken” als het ware.

Nu ben ik een paar jaar verder en kan ik er misschien meer een analyse van maken; even proberen.

Apollo en Dionysos

Een van zijn eerste boeken, of misschien wel zijn eerste boek, is Die Geburt der Tragodie. Daarin schrijft hij over cultuur, en dat in de oude Griekse cultuur twee elementen opvallen: het Apollonische en het Dionysische. Dionysisch is eigenlijk “wild”, “feesten”, en het Apollonische is “ordelijk”, “zakelijk”.

Dit zit overal. Het was mij eerst niet duidelijk waar het vandaan komt, maar het wordt makkelijker als we de dingen in de wereld op een rijtje zetten.

Ik maak hieronder een onderscheid tussen natuur en menselijk denken; natuur links aan de “Activa zijde” van de werkelijkheid en menselijk denken aan de “Passiva zijde” rechts.

Ik zet hieronder Apollo en Dionysos erin en onder het schema geef ik er daarna hieronder een paar voorbeelden van.

Passiva; Schema rechtsboven

A1 Professor Immanuel Kant: alles is subjectief, wij weten niks!

A2 De andere Immanuel, Jezus Christus: ik weet alles!

Als je kijkt naar het schema linksboven, misschien het makkelijkst om daarmee te beginnen, daar heb ik “professor” neergezet; dan kan je denken aan van die brave Hendrikken als Immanuel Kant. Die zei bijvoorbeeld: we kunnen niets zeker weten! De dingen zijn onherleidbaar complex! De natuurlijke wereld is onkenbaar! Alles is subjectief!

Je zou kunnen denken: zo is het! Maar wat we hier eigenlijk zien is een man met een wat zwakke wil. Hij is het type brave professor, maar wel wat al te braaf. Als je nieuwsgierig bent, dan ga je niet van tevoren zo “lopen zaniken” wat er allemaal wel of niet kan, maar ga je gewoon de dingen ontdekken. Hop, begin maar en we zien wel hoever we komen.

Misschien dat je twijfelt: Kant was toch zo’n grote meneer. Als je twijfelt over iemand, dan kan je ook nog kijken naar zijn prive leven: als hij niet goed is in zijn werk, dan zal dat ook niet goed zijn en inderdaad.

Immanuel Kant was zo’n bangerd, dat hij ook bekend is van de uitspraak: je kan beter geen seks hebben, want misschien tast dat jouw denkvermogen nog aan! Stel je eens voor zeg! halleluja, wat een onzin

Je zou kunnen zeggen: die Kant doet geen vlieg kwaad, blijf maar aan de voorzichtige kant, dat is toch goed of niet!

Maar zo werkt dat niet. De dingen hebben namelijk altijd hun keerzijde: de wereld van onze dromen. Let op wat er gaat gebeuren:

A1 Immanuel Kant: de wereld is onkenbaar. Wij weten niets. Alles is subjectief!

A2 de andere Immanuel, Jezus: de wereld is door Mijn Vader gemaakt. Wij weten alles. Ik ben de waarheid!

Allemachtig: als Kant zegt “alles is subjectief”; dan zit je bij de volgende stap met iemand die zegt “ik ben het subject dat de waarheid is”; dat is het omgekeerde. Maar het is ook logisch. Als jij namelijk gaat lopen miauwen dat alles subjectief is, dan kan je erop wachten dat er iemand komt die de boel gaat omdraaien en zegt: ik ben de waarheid! Als je een klaslokaal hebt met twintig leerlingen en je zegt: de waarheid is subjectief! Dan gaan ze vechten wie dan van die twintig leerlingen de waarheid vertelt en dan zal vast wel iemand zeggen: ikke!

Ik heb daarom daar Jezus neergezet. Dat is natuurlijk een intellectuele grootgewicht, hij zegt zelfs: ik ben de logos. Maar zo werkt dat niet. In feite is het allebei te wild, zowel de uitspraak van Kant op A1 niveau als de voorstelling van Jezus op A2 niveau. De waarheid “is” niet een persoon, de waarheid is objectief; Kant is teveel een “Apollo”, wij zouden in Nederland zeggen “brave Hendrik” met dat voorzichtige gedoe; en Jezus is een te wilde voorstelling van ons mensen, maar die komt vanzelf, als je niet goed begint, als de input niet goed is, bij Kant; dan is de output, de uitkomst ook niet goed bij Jezus.

Schema linksboven Activa

A1 Mensen die als ze jong zijn “hard schreeuwen in de kroeg” als Augustinus of Tolstoy

A2 Mensen die als ze ouder zijn “het hardst roepen dat ze bekeerd zijn”; eveneens Augustinus of Tolstoy

Hier krijg je weer een situatie: als de input niet goed is bij A1 namelijk geschreeuw, dan is de output ook niet goed bij A2, namelijk weer geschreeuw. Dit had je al aan de Passiva kant: als je begint met input van Kant van het type “moeilijk doen”, dan krijg je output van Jezus van het type “moeilijk doen”. Maar dat krijg je dan dus nu ook aan de linkerkant onder Activa. Aan de linkerkant van het schema onder “Activa” krijg je hetzelfde.

Daar heb ik Dionysos en Apollo omgedraaid. Ik heb Dionysos bovenaan gezet; daar gaat het niet zozeer over denken, maar over ons natuurlijke leven, dus ook ons natuurlijke gedrag. Dat kan soms te wild zijn.

Ik lees nu een boek en daar was de hoofdpersoon in de eerste helft van zijn leven vooral aan het feesten; de tweede helft van zijn leven is hij gelovig geworden en fanatiek geloof verspreiden zelfs op de meest verre plaats, namelijk op een andere planeet (het is een Sci-fi boek).

Ik heb daar in het schema vader en God neergezet; eerst heb je je natuurlijke vader, met zijn natuurlijke wil, misschien een beetje een zwakke persoonlijkheid; en daarna krijg je een voorstelling van een geestelijke vader; een sterke persoonlijkheid.

Maar hier werkt het weer net zo als aan de Passiva kant rechts: je begint met een wat te zwakke wil; en je eindigt met te wilde voorstellingen. Je begint met onbegrensdheid en je eindigt met heel strenge grenzen.

Net als aan de Passiva kant rechts. Daar eindig je met een zekere intellectuele onbegrensdheid met dat “alles is subjectief” en je eindigt met een heel strenge Jezus met dat “ik ben de waarheid”; als de input niet goed is, met dat Kantiaanse gemiauw, dan komt er vervolgens een output die ook niet goed is Dat krijg je dan aan de Activa kant ook. Ik noem bijvoorbeeld Augustinus.

Augustinus was een wilde vrouwenjager toen hij jong was, en toen hij oud was schreef hij dikke boeken met ook nogal wilde uitspraken over kinderen in vuur gooien en zo. Hij deed mij denken aan een documentaire over een christelijk dorp in Nederland, Opheusden, waar iemand de uitspraak deed: degenen die het hardst schreeuwen in de kroeg als ze jong zijn, zijn vaak degenen die het hardst roepen dat ze bekeerd zijn later in hun leven.

Ik lees nu dus dat boek van de man die bekeerd is; daar zie je goed de schakel tussen een zwakke wil en gebrekkige voorstellingen, te ideële voorstellingen. Zo moet hij ergens een zaal binnenlopen en dat vindt hij eng, terwijl je zou zeggen: stel je niet aan man. Hij denkt dan: hoe zouden ze op mij reageren, zouden ze niet vinden dat ik er gek uit zie? Maar denkt hij dan: ach, maar voor God zijn we allemaal gelijk. Hier eindigt het met te ideële voorstellingen alsof wij allemaal gelijk zouden zijn. Het begint met overdreven angst over verschillen tussen mensen, alsof die onbegrensd zouden zijn, of alsof wij onbegrensd elkaar te lijf zouden gaan; en het eindigt met een wel wat al te grote nivellering, alsof we allemaal soort van poppetjes zijn zoals op een Spartakiade in Noord-Korea.

Nietzsche en optie drie

A1 mensen die als Dionysos roepen dat alles mag, tenzij je zo dom bent dat je je door de politie laat pakken

A2 mensen als Apollo die roepen: God ziet alles!

A3 mensen die beschikken over zelfbeheersing

Alles samenvattend: als er bij Activa aan de linkerkant boven zo’n type komt die zegt: alles mag! Dan krijg je daarna God die zegt: niks mag! En als er aan de Passiva kant iemand komt die zegt: we weten niks! Dan komt er daarna Jezus die zegt: ik weet alles!

Maar, en dat is interessant, als je eenmaal deze twee categorieën beter in beeld krijgt, dan kan je je ook bedenken: misschien is er nog een categorie drie daarboven; want het zou toch niet waard zijn dat de mens uiteindelijk maar bestaat uit losers. Dan kan je wel zeggen dat onze planeet een mislukte planeet is, nee toch he!?

Dat er nog een derde mogelijkheid is, is helemaal niet zo ondenkbaar. Het valt allereerst op dat het denken in beide gevallen steeds “onder de maat is”; dat doet de indruk ontstaan dat er ook een optie “bovengemiddeld” is; je zou dat al haast automatisch kunnen aannemen. Bovendien kan je ook steeds daadwerkelijk een derde mogelijkheid vinden, die is altijd te vinden.

Laat ik bijvoorbeeld nog eens kijken naar de vraag die ik linksboven had gezet in het schema, naar het menselijk gedrag. En stel je je de vraag: mag zomaar alles? Dan kan je als antwoorden krijgen:

A1 Dionysos van linksboven: ja alles mag, tenzij je zo dom bent dat je je door de politie laat pakken, hahaha.

A2 Apollo van linksboven: nee nee, zo werkt dat niet, want God ziet alles!!

Dat is dus een alles of niets scenario; er is kennelijk geen ruimte voor een derde mogelijkheid. Maar die kan je best wel bedenken. Zo zou je kunnen bedenken

A3 Zeg stel koekebakkers, je hoeft de vraag of iets mag, niet te laten afhangen van de omstandigheid of de politie, een wereldse macht, of god, een geestelijke macht, jou op je vingers kijkt, dus laat afhangen van een ander; maar of je het wel leuk vindt

Het gaat dus om de kwestie of je wel wilt dat een ander kwaad wordt aangedaan, en of je je daarin kan beheersen; of je zelfbeheersing hebt.

En daarin zie je tegelijk factor A4 zich aandienen, want als jij jezelf kan beheersen, dan gun je die ander zijn eigen ruimte, zijn eigen leven; zelfbeheersing schept leven.

Passiva kant Nietzsche en optie drie

A1 mensen die als Apollo roepen: de wereld bestaat van eeuwigheid!

A2 mensen als Apollo die roepen: door God gemaakt!

A3 mensen voor wie de wereld bestaat

De Dionysos en Apollo zullen niet de beroerdste zijn zich alleen bezig te houden met morele vraagstukken, maar vast ook nog wel een mening willen geven over denkvragen, zoals over de vraag hoe is de wereld ontstaan. Dat kan ook interessant zijn. Dan kan je zo al wat antwoorden verzinnen, en ook hier zal het opvallen dat het nogal zwart wit is.

A1 Dionysos, Aristoteles, Kant: het bestaat van eeuwigheid! Het gaat altijd maar voort.

A2 Abraham, Jezus: nee hoor het is door God gemaakt, kijk maar in Genesis

Dat is wel weer erg “precies”; maar het is een zwart wit scenario. Er is geen ruimte voor een optie drie. Maar ook hier kan je die best wel verzinnen, bijvoorbeeld dit:

A3 Luymes: het bestaat niet van eeuwigheid, maar het is ooit in de tijd ontstaan; al is dat niet door schepping door God, maar door een andere oorzaak; zoals dat de wereld bestaat voor ons mensen.

Dat lijkt een wat al te bruuske gedachte: de wereld die bestaat voor ons?? Want wij zijn toch zo zwak, dat is althans altijd wat ze leren.

Maar zo zwak zijn wij misschien helemaal niet. Al zie je dat misschien pas als je alle dingen in deze wereld op een rij zet. Dan zie je dat daar in het midden een middenstreep staat; ik heb op de middenstreep “default” geschreven. Als je eronder zit, krijg je dit:

A1 het menselijk gedrag of het menselijk denken zit onder het gemiddelde; te zwak

A2 dan krijg je allerlei ideële voorstellingen; dat is het neveneffect ervan; voorstellingen die wat te sterk, te wild zijn

Als je onder het gemiddelde zakt, en zakt naar A1, dan krijg je als neveneffect allerlei ideële voorstellingen; of meer in algemene zin als je mensen hebt zoals Immanuel Kant met zwakke wil, dan krijg je mensen met allerlei ideële voorstellingen zoals over God en Jezus.

Maar als je mensen hebt met sterkere cognitie; en zet die dan maar even op A3, misschien krijg je dan ook iets

A3 bij dit niveau krijg je mensen die boven het gemiddelde zitten en misschien scoren ze dan extra krediet

A4 hier krijg je als neveneffect dan geen wilde voorstellingen; maar jij krijgt als neveneffect een wereld; er gaat zich een wereld vormen om een leefwereld te vormen voor jou; en aan Passiva kant kan je hier een cultuur vormen.

Cultuurbeoordeling

Het bovenstaande wat ik zei is een andere manier in begrijpen hoe de wereld werkt. In de oude visie wordt gezegd dat ons leven niets waard is of dat wij niets waard zijn en gaan we ons verdedigen met ideële voorstellingen. In de nieuwe visie die boven default niveau zit, krijg je mensen die meer focus krijgen op de wereld; ons leven in deze wereld is prima. Misschien heb je geen eeuwig leven, maar je kan anders kijken naar je leven en denken: je leven is oke; wat moet ik met al die extra ballast. Op het eerste A1 niveau krijg je een individualistische wereld die op zichzelf inteert; op het tweede A2 niveau een wereld die heel streng is en zich vasthoudt aan allerlei wilde ideeen; maar op niveau A3 heb je een “gewone down to earth” aanpak, die wereld is maar de wereld als super bijzonder ziet, als voor ons gemaakt.

Nu is dit een heleboel theorie en dan moet ik het nog toepassen. Ze zeggen dat het bewijs is “in het eten van de pudding”; dus uiteindelijk moet deze theorie zich in de praktijk bewijzen. Maar hoe zou dan zo’n Nietzscheaanse cultuur A3 niveau eruit zien?

Eerste voorbeeld;

A1 niveau: de democratische rechtsstaat; een vrouwelijke “kwebbelcultuur”

A1 seculier iemand, woke, Wilders: vrijheid! hier kan je doen wat je wil; noem desnoods een man een vrouw; wat je wil

A2 moslim: dat is een slappe hap daar; die tent kunnen wij overnemen!

A3 Nietzsche, Übermensch: halleluja wat een slappe hap; die tent gaan ze nog overnemen

Een democratische rechtstaat lijkt heel goed: hier is alles rustig en ordelijk. Toch is het wel gek: de staat functioneert feitelijk niet echt goed. Dat kan je aan verschillende dingen zien. Allereerst is dit een “babbelcultuur”; ze hebben een parlement en daar mag iedereen zich voor opgeven; passief kiesrecht, en iedereen mag ook stemmen, actief kiesrecht, althans als je meerderjarig bent. Je krijgt hierdoor wel een flink “gezwam”; het parlement moet er zijn om meningen uit te wisselen, maar het lijkt wel een kippenhok. Er is vaak ruzie. Echt goede besluitvorming krijg je hier dan ook niet, ze lopen continu achter de feiten aan. Je ziet dat een systeem als dit ook een enorm “duur” systeem is. Ze hebben hoge belastingen nodig om het in het leven te houden; en de uitgaven zijn standaard hoger dan de inkomsten. Op allerlei manieren probeert de overheid meer geld te krijgen.

Een meer fundamenteel probleem lijkt dat er enorm veel “onrust” in deze samenlevingen zit; het lijkt allemaal wel zo rustig en stabiel, maar er zit onrust in. Elke vier of vijf jaar zijn er weer verkiezingen, maar regeringen kunnen ook eerder vallen. Voor de verkiezingen heb je altijd een enorme aanloop; en na de verkiezingen moeten ze lang doen om regeringen te formeren. Voor je het weet heb je weer nieuwe verkiezingen. Ondertussen lopen de ontwikkelingen in de wereld door, maar hier zijn ze de hele tijd bezig met verkiezingen, regeringsvorming, schandaaltjes; en ze lopen dus achter de feiten aan. Als je kijkt naar de schema’s hierboven: ze zitten onder de maat; het zit onder het “default” niveau. Dat zie je ook aan de output zijde: een staat is bedoeld om een land te zijn waar jij als volk kan wonen, maar deze staten vallen uit elkaar en laten zich onder de voet lopen. Je kan een debat opzetten in het Nederlandse parlement en dan zou de uitkomst ongeveer zou zijn:

A1 liberalen: we hebben meer arbeidsmigranten nodig, dat is goed voor onze economie

A2 socialisten: wij zijn voor een ruim asielbeleid; die mensen zijn zielig

A3 Nietzsche, Übermensch: halleluja de liberalen willen hun gevoel van tekortkoming aanvullen met meer geld verdienen, ons land interesseert ze in feite niet; en socialisten moeten hun inherente schuldgevoel afkopen met meer humanitaire maatregelen; ons land interesseert ze niet

Meer op fundamenteel niveau bestaat hier een negatieve opinie over de mens of over het leven. Deze staten krijgen vaak maar weinig kinderen; de fertility rate is erg laag; mensen geloven niet in het leven, ze willen genieten, en laat werk maar door anderen opknappen, “het zal onze tijd wel duren”, “wij gaan wel emigreren”, “laat het maar klappen”

Tweede voorbeeld:

A2 niveau de islamitische staat; een mannelijke “macho” cultuur

Als je zou kijken naar een cultuur van A2 niveau, dan zou je bijvoorbeeld een Islamitisch land als Saoedi-Arabie kunnen nemen. Die kan je in het schema bij A2 zetten

Dat is een wat “stevigere” cultuur. Daar is alles “zwart-wit”. Je hoeft maar te kijken naar de kleding van de mensen: mannen dragen wit en vrouwen dragen zwart. Dat is streng, maar je kan ook zeggen: onbeheerst; waarom moet dat zo streng, wat is dat overdreven zeg.

Dat onbeheerste zit overal. Het is een cultuur die wordt gerund door “vaderlijke” figuren. Die zijn wat onbeheerst, wat wild, het luistert naar wilde muziek over oorlog en strijd, en ze hebben een strenge God; je ziet hier een nog wat zwak ontwikkeld wilsvermogen, en een te wild voorstellingsvermogen.

Als je voor je plezier eens Soera een zou lezen, over God, dan is het een en al superlatieven; het voorstellingsvermogen is ontzettend wild. Als je Soera een zou lezen door verschillende bril, dan zou dat bijvoorbeeld zo kunnen:

A1 seculier iemand, woke, Wilders: ik geloof hier helemaal niks van! ze beperken onze vrijheid; het is een geschrift van een intolerante cultuur!

A2 moslim: wat een verheven taal, dit is echt goddelijk!

A3 Nietzsche, Übermensch: halleluja wat een opschepperij, wat ongeremd en wild; deze mensen zijn innerlijk nog onbeheerst en dus zijn ook hun teksten onbeheerst en wild

Dat wilde kan je zien in verschillende religieuze culturen, en in hun verhalen. De verhalen uit de Koran ken ik deels, en ik ken deels de verhalen uit het Oude en Nieuwe Testament. Een “fraai” voorbeeld is het verhaal van Jeftah. Dat is een wilde kerel, dus die gaat naar het slachtveld om een ander volk uit te moorden.

Hij komt thuis en dan is hij nog steeds wild, hij doet een wilde uitspraak: “ik dank God door Hem als offer te geven het eerste wat op mij afkomt, als ik thuiskom”. Dat is zijn dochter. Meneer Jeftah is een wilde kerel, dus die denkt niet: oke, dit is te gek, ik kies wat anders, nee, die dochter wordt geofferd. Dit soort zaken zie je ook bij andere figuren uit de religieuze teksten, en meer in algemene zin ook in deze huidige culturen. Ze zijn flink van oorlog voeren, dus aan alle kanten wordt er strijd gevoerd “tegen de buitenwereld” en intern zijn ze ook streng voor zichzelf, en kinderen en vrouwen zijn dan voornaamste slachtoffer.

Derde voorbeeld; fascisme; een völkische cultuur

A1 Nietzsche is gevaarlijke boel. Want Nietzsche schreef over wil tot macht, en had voorstellingen van de Übermensch, en dat leidde tot het nazisme en die mensen hebben Europa in puin gelegd.

A2 Ze hebben Joden zitten jagen en dat is het volk van God!

A3 Dit is niet zo gek gedacht. Aan de andere kant is het fascisme in feite het enige werkbare alternatief; mits je het goed organiseert

In eerste instantie had ik gedacht; alles wat je leest over Hitler en Himmler is fout. Dat gaat tot zekere hoogte inderdaad op, tot je je erin gaat verdiepen. Het is wel oppassen, maar je zit hier dan ook op een hoger niveau. Het is een poging te leven op A3 niveau; die dan moet leiden tot een cultuur op A4 niveau.

Misschien zou ik eerst iets kunnen zeggen over de kwestie van de Joden. Dat is in feite een cultuur op A2 niveau, en hier proberen wij een cultuur op A3 niveau. Betekent dit dan, dat je de Joden kan uitroeien?

Als je boeken leest over Hitler en Himmler, dan lees je gelijk over de Holocaust. Iemand op internet, uit de “rechtse Szene”, schreef dat de Holocaust gelogen is, maar dat lijkt mij een reactie uit angst, en als je doorvraagt zag je dat ook: hij was bang dat als je de Holocaust erkent, dat je dan niet meer in Hitler mag geloven.

Het is evident dat de Holocaust een verschrikkelijke gebeurtenis is, als je denkt op A3 niveau, dan durf je fouten toe te geven, dus niks nodig om dit onder het tapijt te schoffelen; dat is bovendien oneervol naar de slachtoffers. Maar dat betekent niet dat je daarbij hoeft te blijven; als je fouten toegeeft, erkent, dan kan je namelijk ook analyseren hoe het zo ver heeft kunnen komen, en dan krijg je een interessant beeld. Hitler en Himmler wilden de Holocaust namelijk niet, Hitler vond dat “ongermaans” en dat is inderdaad waar, Germanen hebben geen geschiedenis van andere volkeren uitroeien. Als je ergens leest over het uitroeien van andere volkeren, dan is dat in de Joodse Tenach. Als je dan kijkt: waar zat hem dan bij de Duitsers de zwakke schakel, hoe kan het dat zoiets toch is ontstaan, dan kom je uit bij Goebbels. Dat was een type die zwakker was dan Hitler of Himmler; en zoals hierboven blijkt uit het schema: als iemand zwakker is, dan zijn zijn voorstellingen ook wilder; dus deze wat zwakkere persoon had nare voorstellingen over het uitroeien van de Joden. Je zou kunnen zeggen: Goebbels was zo’n beetje de “slang in het Paradijs”; en als je die laat zitten, dan krijg je later gigantische problemen; het is maar een enkele persoon, dus zou je kunnen zeggen: ach, wat doet die nou ertoe, maar een slang in het Paradijs verspreidt gevaarlijke praatjes, en Goebbels was net de minister van propaganda.

Misschien dat mensen zeggen: ja ja, maar uiteindelijk moest het toch wel leiden tot geweld, want ze hebben grote wensen, en dan kan je dat alleen maar realiseren met geweld. Dat is fout gedacht. Het geweld zit hem vooral “onder de default”; boven dit niveau moet je je doelen realiseren met wat ik zou willen noemen “slimme oplossingen”, “smart moves”.

Ik kan er een voorbeeld van geven. In de huidige situatie in Nederland hebben we veel asielzoekers uit Eritrea, ik gebruik dat voorbeeld niet omdat ik iets tegen Eritrea heb, maar het is zo’n duidelijk voorbeeld, hoe je iets kan oplossen met een smart move:

A1 Wilders, PVV we moeten een streng asielbeleid voeren, weg met die minderwaardige woestijnratten

A2 socialisten: we moeten een ruim asielbeleid voeren; de meeste Eritreeers komen hier vanwege desertie, als je ze terugstuurt worden ze gemarteld dus is terugsturen in strijd met de rechten van de mens

A3 smart move: zet op je website “Eritreeers hou je aan de regels van je land, dan gebeurt je niks; ga je toch hier komen, dan is dat voor eigen risico want vanaf nu geven we je geen asiel meer”

Het is een heel simpele, eigenlijk moeiteloze maatregel, die uitgaat van eigen verantwoordelijkheid. Je spreekt de Eritreeërs niet hautain toe als Wilders tegen buitenlanders doet als uitschot, dat is helemaal niet nodig; je gaat er ook niet voor kruipen als de socialisten alsof jij zelf uitschot bent; je spreekt ze aan van man tot man, op gelijk niveau, als mensen waarmee je kan communiceren, waarmee je een afspraak kan maken.

Misschien ander “probleempunt” met fascisme is het christendom. Als je op internet kijkt, dan wordt “rechts” vaak ook vereenzelvigd met “christelijk”. Dat levert allerlei ingewikkelde toestanden op. Maar als je het schema volgt, dan past christelijk niet bij A3 niveau.

Je kan je afvragen hoe dat dan zit met onze westerse cultuur; we zijn toch echt christelijk. Als je kijkt op internet, dan identificeren mensen uit onze cultuur zich bijvoorbeeld met kruisvaarders, de Duitse Orde, dat waren toch “kerels”. Maar kijk dan hoeveel succes die gehad hadden.