Het echte Kerstverhaal

Dit is misschien nog een aardige kleine gedachte voor de Kerst. Ik noem dit artikel “het echte Kerstverhaal” maar oorspronkelijke titel die ik had bedacht was “navigeren op de waarheid”: wat zou er gebeuren als we eens de waarheid zouden aanhouden?

Ik vind teksten als Genesis of Johannes magistraal. Het magistrale zit erin, zo zei een theoloog het eens: dat de Bijbel als eerste erin is geslaagd de werkelijkheid op economische wijze te beschrijven.

Ik zou dat nog iets verder willen preciseren: als een bedrijfsbalans. Zo wordt het ook beschreven in Genesis 1: het scheppingsverhaal. Ze zien een gigantisch potentieel; giga universum, een aarde. Dat is allemaal Activa. Noem dat materiele activa. En in de tweede helft van Genesis 1 noemen ze ook leven; noem dat immateriele activa. Dat kan nooit zomaar op zichzelf ontstaan. Dat is het interessante van een economische visie op de werkelijkheid: dan heb je wel Activa, maar dat kan nooit op zichzelf bestaan. Dan moet je iets aan de Passiva kant zetten, en dat moet dus een zwaargewicht zijn, die net zo zwaar is als alles wat aan de Activa kant staat, anders blijft de boel niet in eenwicht, en daarvan zeiden ze: zo’n zwaargewicht, dat kan niemand minder dan God zijn.

Johannes Evangelie

In het Johannes Evangelie is dat iets veranderd. Daar zeggen ze: God is het Woord. Een subtiele overgang naar iets anders; het Woord; een meer intellectuele categorie: iets wat verwijst naar denken.

Zie vooral ook Johannes 1:3 en 4, die komen terug in het schema:

3. Alle dingen zijn door het Woord gemaakt, en zonder dit Woord is geen ding gemaakt dat gemaakt is.

4. In het Woord was het leven en het leven was het licht van de mensen.

Er is wel een lastigheid. In de Oude Testament explodeerde het universum aan de Activa kant; maar God explodeert ook vaak aan de Passiva kant. En in het Oude Testament zit er veel geweld aan de Activa kant; maar God is ook gewelddadig aan de Passiva kant, en laat dat gebeuren en bewust op de hoofden van de mensen vallen.

In het Nieuwe Testament ook, al is het daar iets anders. Dat is meer intellectueel; maar ook nog wel negatief. Daar zit voor ons veel onbegrijpelijks aan de Activa kant: hoe verlopen natuurlijke processen? Hoe ontstaat leven? Dat zijn ingewikkelde dingen die mysterieus zijn en je niet kan verklaren en geen grip op kan krijgen. En dan krijg je aan de Passiva kant en dat is Jezus en die doet evenveel ingewikkelde dingen die mysterieus zijn en je niet kan verklaren, en waar je ook geen grip op kan krijgen. Als aan de Activa kant op mysterieuze wijze dingen ontstaan en vergaan, dan ontstaat aan de Passiva kant Jezus op even mysterieuze wijze, en gaat weer even mysterieus weg: zoals ook met zijn maagdelijke geboorte.

Het is netjes in balans, maar wel wat negatief. Strikt genomen kan het ook zonder mysterie. Die versie probeer ik hier op dit blog. Dan komt het erop neer: aan de Activa kant staan geen mysteries meer, maar er staat aan de Activa kant een eenvoudig verklaringsmodel: de werkelijkheid is eenvoudig; het is eenvoudig in te delen als een balans met een Activa kant “natuur”, “natuurlijke energie” en een Passiva kant “mensen”, “denkvermogen”. Dat zijn eenvoudige dingen die je simpel in een schema kan zetten.

Dan is de Passiva kant ook eenvoudig; immers moet een balans altijd in evenwicht zijn: is de Activa kant eenvoudig, is de Passiva kant ook eenvoudig. Aan de Passiva kant staat de algemene regel dat hoe hoger het percentage denkvermogen, aan Passiva kant, hoe hoger de levenskwaliteit, aan Activa kant: dat loopt gelijk op. Aha! Zo kun je mooi positieve invloed uitoefenen op jouw leven, of op de maatschappij, en je weet ook nog hoe: gewoon door beetje nuchter nadenken. Niks geen mysterieus gedoe aan de Activa kant, en dan evenveel mysterieus gedoe aan Passiva kant; niets geheimzinnigs gedoe dat je aan de Activa kant over de stoeptegel struikelt waarvan je je afvraagt: hoe kan dat nu; en aan de Passiva kant Jezus over water ziet lopen, waarvan je je afvraagt: hoe kan dat nu.

Het is vermoedelijk eenvoudiger

Als jij de “cognitive jump” neemt waardoor de dingen makkelijker zijn, dan wordt alles makkelijker: minder ongelukken, minder vaak ziek, minder kans op voortijdig overlijden. Minder maatschappelijke problemen. Is er een ingewikkelde rechtszaak zoals recent over de Nigeriaan die in Amsterdam meisjes heeft verkracht en gedood en een beroep doet op stemmen in zijn hoofd, dus op ontoerekeningsvatbaarheid; dan ga je niet moeilijk doen met onderzoeken in het PBC, maar vraag je: ben jij met die stemmen bij een arts geweest? Zo nee, dan ben je toerekeningsvatbaar, klaar. Of met asielzoekers die klagen over vrees voor vervolging: heb jij je aan de regels van jouw land gehouden? Waren die onoverkomelijk? Zo nee, dan eigen risico. Daarmee gaat het probleemoplossingsvermogen omhoog als een raket.

Ook de categorie “Kerstverhalen ontleden” wordt makkelijker; gaat omhoog als een raket. Dat is nog een aparte categorie, kan ik hier even behandelen. Historici en zelfs de meerderheid van theologen zijn het erover eens dat het verhaal eigenlijk niet waar kan zijn, Lukas heeft het verzonnen. Om meerdere redenen. Zo klopt de tijdslijn niet: het Kerstverhaal is opgehangen aan een volkstelling, die was van 6 AD, dat is relatief laat, Jezus zou al zes jaar moeten zijn, maar dat is een beetje zwaar in de buik. Ook de plaatsaanduiding klopt niet: de volkstelling is in de provincie Juda, maar Nazareth, waar Jozef en Maria vandaan komen, ligt niet in Juda. Net alsof ik uit Nederlander op weg zou gaan voor de parlamentsverkiezingen in Zwitserland. Bovendien komt het verhaal “kunstmatig” over: als Jozef en Maria worden opgeroepen voor de volkstelling, in “Zwitserland” dus, zeggen zij niet: heej, wij zijn Nederlanders, dat heeft niet op ons betrekking. Ze zeggen ook niet: heej, Maria is hoogzwanger, wij hebben andere prioriteiten, laat maar schieten, mag zij tenminste niet thuisblijven.

Voor christenen is dit een probleem: ay, het Kerstverhaal gaat eraan. Maar ja: de tekst staat er wel, en het is onderdeel van het Evangelie: hoe moeten we dat nu ontleden? Geen idee! Laat dan maar staan: het Kerstverhaal is evenzeer een mysterie, als alle wonderen van Jezus: geen touw aan vast te knopen; maar ja, als aan de Activa kant een mysterie staat, dan staat aan de Passiva kant ook een mysterie: al onze vragen en twijfels en vermoedens dat het anders zou kunnen zijn, maar waar wij niet achterkomen. Maar als jij de dingen als eenvoudig ziet, kan je ze ook eenvoudig anders verklaren: oplossingsvermogen omhoog, en lift off. Allereerst: wat gebeurde er nu echt, destijds, laten we eerst deze “Activa kant” even bekijken. Dit verhaal is dat de Romeinen in 6 AD Juda hadden veroverd. Daar begint het mee. Dat was ook het verhaal van de volkstelling. Een volkstelling heeft als doel, dat als jij net een nieuw stuk land verovert, dan wil je ook weten wie daar wonen, en vooral: wie geld hebben; daar kan je dan belastingen van heffen. De volkstelling had als doel een belastingstelsel in te voeren voor het nieuw veroverde land. Helemaal soepel ging dit niet. Juda was destijds niet zomaar een klein landje als nu, het was een machtige staat. De Joden hadden dan niet zoveel op met de Romeinen en gingen in verzet. Belasting betalen aan de Romeinen was ook niet populair. In het jaar 66 AD werd het zelfs een hele burgeroorlog. De Romeinen wonnen in 70 AD. De Joden hadden een grote tempel in Jeruzalem, waar ze erg trots op waren. Maar in 70 AD werd de tempel verwoest en de stenen werden versleept naar Rome, en de Romeinen bouwden daar het Colloseum van, om hun overwinning te vieren.

Nu kijken we naar de “Passiva” kant: wat doet dat verder met de mensen. Daar is iets interessants: als je toch eenmaal aan het jatten bent: de Joden hebben ook een interessant geloof, dat kan je ook jatten. De religies van de Romeinen was maar een zooitje: alles door elkaar. Je kan dat mooi vervangen door een eenheidsgeloof als dat van de Joden. Dat zag er veel strakker uit. Maar let op, warning warning: om een geloof toe te eigenen is het niet genoeg dat je het gewoon blind overneemt: je moet het natuurlijk net als de tempel afbreken en weer opbouwen. Dus je breekt het Oude Testament af en je bouwt een Nieuw Testament weer op. Hatsekidee wat slim! Breek aan de Activa kant de tempel af en bouw een colloseum; en breek aan de Passiva kant het Oude Testament af en maak een Nieuw Testament. Je vervangt de Joodse namen door Romeinse namen als Marcus en Lukas. Je vervangt een Joodse naam als Jozua door Jezus, Jezus is de Griekse vertaling van Jozua. Je moet de boel wel goed aan elkaar lijmen. Er moest daarom ook een Kerstverhaal bij. Er was een historische Jezus die was geboren in Nazareth, dan neem je die als “voorbeeld” om de zaak een beetje historische bodem te geven; als een soort “dummy” voor de rol van Messias. Maar het was een beetje vervelend dat in het Oude Testament staat dat de Messias uit Bethlehem komt: balen balen balen, hoe moet je dat nu weer oplossen? Maar dan zet je gewoon Jezus’ ouders op een ezel naar Bethlehem en wordt het kindje daar geboren, zogenaamd voor een volkstelling, ook al klopt de tijdslijn niet, ook al klopt de plaatsaanduiding niet, en was die helemaal niet bedoeld voor mensen uit Nazareth: whatever, wie komt daar nu achter: niemand.

Een eigen Kerstverhaal

Je kan door de leugens het hele christendom afwijzen. Interessant is dat de schrijvers echter in een paar hoofdstukken, vooral Johannes 1 tot en met 4, ook een boel kennis hebben “meegehengeld” over de innerlijke structuren van onze werkelijkheid. Die hadden ze gehaald uit Genesis 1 tot en met 4 en krijg je er nu weer bij. Ze hebben dat in feite ook nog verbeterd. Je kan dat nog verder verbeteren zoals ik probeer in deze blogposts en dan krijg je een leuke “bedrijfsbalans van de werkelijkheid”. Daar kan je je eigen Kerstverhaal van maken. Ik vind dat verhaal leuker, ook mannelijker. Het gaat zo. Er was eens, in het Oosten, een groep zeer wijze mannen die zich afvroegen wat de aard van de werkelijkheid was. Ze keken naar de sterren: zo veel! Ze keken ook naar de overvloed aan bomen, bloemen, water, vrouwen en kinderen; kortom: het leven: zo indrukwekkend! En ze vroegen zich af: hoe kan dit allemaal? Omdat ze superslim waren, vonden ze een manier om dit op de meest eenvoudige maar diepgaande manier te analyseren. Ze zeiden: laten we zeggen dat we alles wat we in de werkelijkheid kunnen zien, aan één kant van een weegschaal leggen; laten we onder 'Activa' zeggen wat zwaar en krachtig genoeg kan zijn om de onwaarschijnlijkheid van dit alles te compenseren? Laten we onder 'Passiva' zetten. En ze kwamen tot de conclusie: als je hemel en aarde onder 'Activa' zet, kan onder Passiva alleen God zwaar genoeg zijn om het te compenseren, en als je het leven onder 'Activa' zet, kan onder Passiva alleen God zwaar genoeg zijn om het te compenseren; zodat we verplicht zijn in God te geloven, als we willen bestaan

Een flinke tijd daarna, zo'n 2000 jaar geleden, dacht een ander mens na over deze vragen. In het Evangelie van Johannes 1:3 stelden ze "ding" onder Activa gelijk aan "Woord" onder Passiva. En in Johannes 1:4 "leven" onder Activa, eveneens gelijk aan "Woord" onder Passiva. Dat is net zo mooi. En er is één extra ding dat we nu kunnen doen. In die tijd, 2000 jaar geleden, was het leven in veel opzichten nog een mysterie; dus wat onder Activa valt, is nog steeds mysterieus, en aangezien dit een balans is: "Woord" of "Jezus" onder onze Passiva ook: eveneens een groot mysterie. Met mijn schematische overzichten kan ik het mogelijk echter iets gemakkelijker maken, en ook enigszins, durf ik te zeggen: meer onweerlegbaar. Een kleine stap vooruit. Ik ben het punt voorbij dat ik wacht of ik iemand kan overtuigen, of boos word als het niet lukt; het schrijven en het beheersen van het Woord is op zich al leuk.

Hiermee maak ik ook mijn eigen Kerstverhaal. Dit is geen verhaal over een stal en een ezel. Maar het echte Kerstverhaal. In dit Kerstverhaal zaten ooit heel slimme mensen te denken over het bestaan. En ze konden het moeilijk verklaren. Als een soort verklaringsmodel zetten ze de dingen in onze werkelijkheid op een balans: slim idee!. Ze zetten alle reele dingen aan de Activa kant: bomen, planten, planeet aarde, universum. En ze dachten wat moet er dan wel niet aan de Passiva kant staan om de onwaarschijnlijkheid van het bestaan van dit alles te kunnen evenaren; en ze dachten: dat moet een zwaargewicht zijn. Dat moet God zijn. In de tijd van het Evangelie gingen ze er nog een keer over nadenken, en toen maakten ze “het Woord” ervan; een soort wisseltruc, want ze schreven dat het Woord gelijk is aan God, maar stiekem zullen ze geweten hebben dat het natuurlijk iets anders is: het lijkt een accentverschil maar op een niveau als dit is een accentverschil gelijk aan een wereldverschil. En in onze moderne tijd komen opnieuw mensen zoals ik op soortgelijke gedachten. Meestal in de Kerstperiode; en zo gaan die dingen dus met Kerst. Dat lijkt mij het echte Kerstverhaal.