Denken en denkvermogen; “7 oktober”

Ik schrijf hier een paar notities vanaf Curacao. Het is nu nog geen zes uur in de morgen, maar ochtend en avond zijn hier de beste tijden in dit mega hete klimaat.

Ik herinner mij nu waar dit aan doet denken: aan een zwembad, een binnenzwembad. Het is niet alleen mega warm, maar ook supervochtig, en dat maakt het bijzonder extra warm.

Dit stukje schrijven gaat echter over iets anders: menselijk denken. Hiervan had ik ooit gezegd: mensen hebben dat nog niet uitgevonden. Ze hebben van alles uitgevonden: auto’s, telefoons, medische apparatuur, maar het “denken” nog niet. Ze kunnen denken op rudimentair niveau, maar alles wat boven het maaiveld uitsteekt gaat niet: literatuur, filosofie, religie, politiek.

Ze proberen het wel maar dat levert dan gekke uitkomsten op, in feite de situatie dat men een auto uitvindt maar kan alleen maar “achteruit rijden”, “reversed logics”. Hier een paar voorbeelden, en ook een analyse of het wel of niet te veranderen is.

Literatuur

Dit zou je niet verwachten, maar literatuur kunnen mensen niet. Tenminste, eenvoudige verhalen geen probleem, maar proberen ze topliteratuur te schrijven dan levert het “rare fratsen” op.

Zo schrijft Tolstoy een boek Oorlog en Vrede. Daarin heb je een brutaal rotjoch Nikolay en een lief meisje Sonya Rostova. Het kwaad overwint echter: Nikolay flirt met Sonya, dumpt haar dan, hij trouwt met een ander en Sonya mag het kindermeisje worden voor hun kinderen: beetje pijnlijk.

Je zou kunnen zeggen: “zo is het leven”, “kan tegenvallen”, maar zo werkt dat hier niet bij de afdeling “reversed logics”: Tolstoy geeft Sonya de schuld van deze ontwikkeling en dat is evident onjuist. Hij zegt: eigen schuld dikke bult, had je maar meer voor jezelf moeten opkomen, je bent gewoon een “sterile flower” (zijn woorden).

Dat is onjuist, want in het begin van het boek konden we zien dat Sonya een sensitief iemand is, en vol van emoties; kennelijk is Tolstoy dat ergens in het schrijfproces uit het oog geraakt. Hij is kennelijk ook vergeten dat de relatie tussen Nikolay en Sonya uitging, omdat Nikolay zich gedroeg als een hork: zeer opvallend. Niet alleen is het analytisch denkvermogen van Tolstoy niet heel hoog, maar kennelijk ook het geheugen.

Dit is geen toeval, in zijn tweede roman Anna Karenina doet hij precies hetzelfde en nog een graad erger. Hier zit Anna in een huwelijk met iemand die wij tegenwoordig “een creep” zouden noemen, iemand waarvoor vrouwen naar de vrouwenopvang vluchten.

Geheel volgens hetzelfde schema krijgt Anna echter de schuld van de situatie en nu gaat het ook een graad erger: Anna wordt niet ergens in een “hoek van het bestaan” geparkeerd als Sonya, maar onder de trein gegooid.

Bij andere schrijvers is dit hetzelfde. Dostoyevski schrijft in Misdaad en Straf over een gevierde student Rodion Raskolnikov, die studeert in Sint Petersburg. Ik ben daar zelf geweest als student: prachtige stad.

Maar hier zitten we in de sfeer van de “reversed logics”: dus in het begin van het boek treffen we Rodion aan en niks dan klagen over Petersburg: het is te warm, te stoffig, te druk, nergens een plekje om even rustig in de schaduw te zitten. Meneer is kennelijk vergeten dat het hier vol van parken is, en dat je kan uitwaaien aan de oevers van de Neva.

Je zou kunnen zeggen: “misschien slechte zin”, “kan gebeuren”. Maar ook hier vinden we weer dingen die evident niet juist zijn. Zo heeft meneer zich de vraag gesteld: mag je zomaar iemand vermoorden, niet een soldaat in een oorlog, maar een burger, iemand die jij toevallig niet zo leuk vindt. Dostoyevski gaat daar zeshonderd pagina’s over nadenken en komt aan het eind tot de conclusie “misschien niet”.

Zo’n puddingantwoord op zo’n eenvoudige vraag, indiceert dat we eigenlijk te maken hebben met een soort vraag die te moeilijk is voor het denkvermogen van Dostoyevski: het is namelijk geen technische vraag, maar een ethische vraag, dat is een vraag van een hoger niveau, en daar komt hij niet bij.

Je ziet dat ook aan de indeling van het boek: op moment dat hij bij het punt is “misschien niet”, misschien moet ik daar eens over nadenken, eindigt het boek. Net als jij bij het punt komt: he he, eindelijk, we zijn zover, stopt hij met nadenken.

Filosofie

Dit ontdekte in in de periode 2018-2019. Ik ging toen weer lezen, want de kinderen waren wat ouder, ik had tijd over, dus nog eens gaan lezen, leuk om te doen. Nee dus, de gevolgtrekking was dat literatuur te moeilijk is voor mensen: ze kunnen het niet! Ik schrok mij compleet wezenloos.

Toen week ik uit naar filosofie: eens kijken of ze dat dan wel kunnen. Misschien zitten daar de slimmere mensen, de amateurs doen aan literatuur, de slimmere mensen slaan dat misschien over en gaan rechtstreeks naar de filosofie. Nee dus. Dit was nog vele malen erger en hier kon je zien dat mensen filosofie echt niet kunnen.

Zo is er de beroemde filosoof Kant. Dit komt, na honderden pagina’s uiteraard, tot de conclusie dat de waarheid subjectief is. Dat is vreemd, de waarheid is natuurlijk objectief. Als er een appel op tafel ligt, dan is dat gewoon een appel. Mensen kunnen daar wel honderden meningen over verzinnen, maar het blijft gewoon hetzelfde.

Of de beroemde filosoof Heidegger zegt: we leven om te sterven (“Sein-zum-Tode”). Alleen deze zin is al zo krom als een banaan: natuurlijk leven we niet om te sterven, we leven om te leven, kluns.

Hier begon bij mij ook wel enige irritatie te groeien. Mensen die leven om te sterven, dan denk je bijvoorbeeld aan de zelfmoordenaars van IS; die leven om te sterven en liefst nog een boel slachtoffers erbij mee in de dood nemen. Heidegger, vroeg ik mij dan af, heb jij uberhaupt wel nagedacht over de consequenties van zo’n uitspraak?

Of de al eveneens beroemde filosoof Nietzsche, die schrijft: het is mooi als je veel ellende meemaakt, want daar wordt je hard van, daar krijg je een sterke wil van. Ik kon bijna niet geloven wat ik las: mooi als je veel ellende meemaakt? Ja, zei Nietzsche, en het liefst eindeloos herhaald.

Hier kon je langzaam wel de gevolgtrekking maken, dat net als literatuur, filosofie een gebied is wat mensen niet beheersen; hun denkvermogen is kennelijk nog niet sterk genoeg, en ze glijden hier onherroepelijk uit.

Religie

Dan heb je niet zoveel meer over. Toen dacht ik: dan ga ik ook religie eens proberen. Misschien dat daar de echte denkers zitten; die slaan literatuur over, en filosofie slaan ze ook over, misschien zitten ze hier. Intussen was het al eind 2021, dus we zitten hier al drie jaar verder in de tijd.

Ik pakte de Bijbel, een boek dat ik altijd als “raar” had bestempeld, een boek waar je te maken krijgt met een pratende slang en iemand die over water loopt. In feite geef ik het antwoord hiermee al weg, of mensen religie wel in de vingers hebben: nee dus, hier zit het ook vol met krommigheid, met “reversed logics”: slangen praten niet, mensen lopen niet over water.

Maar je gaat toch eens kijken hoe het in elkaar zit. En hier komen dingen pas echt op scherp te staan, en ga je ook iets over jezelf ontdekken, iets wat je eigenlijk al uit het bovenstaande kan afleiden: mensen kunnen niet denken, maar jij kan het wel. En bovendien, jouw moeder kan het ook, ook al heeft zij “maar” MAVO.

Wat ik namelijk ontdekte, na een paar maand, is hoe de Bijbel is gemaakt. Het grootste deel bestaat uit tekstblokken van vier hoofdstukken, die een afgeronde eenheid vormen. Zo vormt Genesis hoofdstuk een tot en met vier een afgeronde eenheid, maar ook het Johannes Evangelie is zo opgebouwd: steeds tekstblokken van vier. Dit weten mensen niet, ik liep er in 2022 mee naar aantal professoren, die konden het niet behappen.

De tweede ontdekking was hoe de inhoud in elkaar zit: weten mensen ook niet. In deze tekstblokken proberen ze de verhouding tussen “natuur” en “mensen” te peilen, of anders gezegd, tussen “leven” en “denken”.

Steeds zetten ze twee hoofdstukken “leven” naast twee hoofdstukken “denken” en dan maar kijken hoe de verhoudingen zijn.

Dat is niet zo gek, dat wordt ook gedaan in al die andere gebieden die ik hierboven heb genoemd: in de literatuur, en in de filosofie, proberen ze precies hetzelfde. Dus de vraagstelling is wel op orde.

Dat was in de andere boeken ook wel zo. Maar verder komt men niet: de uitvoering is regelrecht krom. Mensen zeggen hier namelijk: denk maar niet teveel na, vooral niet over ethische kwesties. Dat is allemaal maar ingewikkeld en maak je het leven alleen maar moeilijk van.

Dit is weer zo “krom als een banaan”. Je kan het goed zien als je het op een balans zet. Dat doen mensen natuurlijk ook weer niet. Nu is een boekhoudkundige balans maken relatief nieuw, het is ergens rond 1500 uitgevonden door een Italiaan, ver na het Evangelie. Maar kijk wat je voor gekkigheid krijgt. Je kan “leven” aan de Activa zijde zetten van een balans en “denken” aan de Passiva zijde. En dan zeggen ze eigenlijk in het Evangelie: als jouw hoeveelheid denkvermogen aan de Passiva zijde omlaag gaat, dan gaat de hoeveelheid levenskwaliteit aan de Activa zijde omhoog (!!!!)

Dat kan natuurlijk niet: een balans moet altijd in evenwicht zijn. Dus als denkvermogen aan Passiva kant omhoog gaat, alleen dan gaat levenkwaliteit aan Activa kant omhoog, en je ziet het direct, want als je een straat oversteekt en je kijkt een beetje goed uit (denkvermogen omhoog) dan voorkom je ongelukken (levenskwaliteit omhoog); maar bij de Bijbel precies omgekeerd, leef maar “een beetje uit geloof” en “dan komt alles goed”.

Zoiets had ik niet kunnen voorzien: wat een gekluns in het kwadraat. Het staat er ook super onhandig geformuleerd. Er staat “eet maar niet van de boom van kennis van goed en kwaad, anders zul je zeker sterven”. Dat betekent in feite: denk maar niet teveel na, vooral niet over moeilijke dingen dus, over ethische kwesties (zaken van goed en kwaad); anders maak je het leven nog zo ingewikkeld.

Nee natuurlijk, wat er gebeurt als je niet teveel nadenkt over ethische kwesties, dan veroorzaak je ellende: je gaat bij anderen over hun grenzen, negeert hun belangen, en ontbeert reflectie om te zien wat een schade je aanricht.

Je ziet hoe slordig geformuleerd, in deze cryptische formulering; geen wonder dat het dan misgaat. Een beetje zoals een kookrecept slordig, in onleesbaar handschrift op een klein briefje krabbelen, en dan “moet iemand maar zien hoe je de taart bakt”: moest daar nu 100 gram suiker in of 1000 gram”? Nou, laat ik voor de zekerheid maar 1000 gram nemen; en voor je het weet bijt je in beton.

Dat zijn problemen “aan de voorkant”, bij de uitleg: tweeduizend jaar debat. Je ziet ook wat een misbruik ervan gemaakt wordt “aan de achterkant”. Zo kan je zeggen: ik ben Jood en jij niet, dus geef je land maar aan mij. Ethische normen zijn hier ondergeschikt aan “landje pik”. Maar dat kunnen andere mensen ook gerust doen. Dus kan een andere groep, de moslims, dit soort gedrag gewoon van de ander kopieren. Dus zij kunnen zeggen: Abraham de stamvader was geen Jood, maar een moslim. Met de waarheid heeft dat niets van doen, maar dat kan je gewoon stellen wat waar niet wordt nagedacht, maken dit soort overwegingen verder niets uit. Die kunnen vervolgens kinderen uit jouw huizen ontvoeren, om hun eigen positie te versterken, en ook hier spelen ethische kwesties slechts een secundaire rol.

Het ontbreken van denken levert de meest bijzondere situaties op. Niet alleen ethische afwegingen vinden verminderd plaats, ook het geheugen is niet bijster ontwikkeld. Dat zagen we ook al bij Tolstoy.

Zo kunnen moslims zich profileren met de hoofddoek. Dat was ooit handig als je in een heet klimaat leeft: niet bijster gezond als je de zon de hele tijd op jouw hoofd laat branden. Dan kan je dat bedekken met een hoofddoek: slim.

Maar deze functionaliteit vergeten ze; op gegeven moment denken ze dan: dat zal God wel bedacht hebben. Zodat je ook moslims in laten we land noemen, Noorwegen of Zweden, een hoofddoek zien dragen, al is het tien of twintig graden onder nul.

Naast de funtionaliteit verdwijnt ook de schoonheid; want als je op oude schilderijen kijkt van moslimculturen, dragen de vrouwen daar kleurrijke doeken versierd met bijvoorbeeld bloemen of andere motieven, met een kleurrijk randje, en losjes over het haar; maar tegenwoordig wordt het niet meer als een positief iets, maar als een negatief iets, ervaren, en dat zie je dan ook terug in de uitvoering: sober, donker, strak rond het hoofd getrokken. Een bekend voorbeeld is de Nederlandse influencer Emine Ugur, die het draagt als een verband, alsof ze continu kiespijn heeft.

Maar bij de Joden zit het ook. Die zeggen: God heeft het eten van varkensvlees verboden want “onreine dieren”. Dat had ooit ook een functionele reden: deze mensen trokken als nomaden door de woestijn, en varkens lopen nu eenmaal niet zo snel, dus “onhandig mee te nemen”. Op moment dat ze zich in Israel vestigden, waren zij van de andere groepen onderscheiden als “de mensen die geen varkens eten”.

Er vindt dan geen “denkact” plaats of een “geheugensact”: o ja, dat zou kunnen omdat wij door de woestijn trokken. Nee, je schuift het aan de ene kant op God af: die heeft dat verboden. En aan de andere kant op de varkens: onreine dieren. Je kan er ondertussen echter vanuit gaan, even los van de vraag of God wel of niet bestaat: die weet hier van niets, en de varkens sowieso niet; bovendien beetje lelijk die als onrein te bestempelen, zijn lieve intelligente dieren.

Wat hiermee te doen?

Wat zou je hiermee nou moeten doen? Je kan ervoor kiezen er niets mee te doen. Aan dit laatste voorbeeld zie je echter wel dat als je het denken eruit gooit (“aan de Passiva kant”), gelijk de levenskwaliteit eraan gaat (“aan de Activa kant”): ineens mag je geen varkensvlees meer eten; je weet niet eens meer waarom; je gebruikt stoplappen om dat te verklaren in plaats van wetenschappelijke verklaringen (“lekker easy”); en geeft varkens dan maar de schuld (“altijd makkelijk”). Ik dacht ooit: ik zou ook wel eens zo onbezorgd willen leven, je hoeft nergens over na te denken, kan onbegrensd onzin vertellen, en waar het moeilijk wordt geef je gewoon anderen de schuld, liefst mensen of dieren die onder je staan, want die kunnen toch niets terugdoen.

Maar heel veel eer valt hier niet van te behalen. Er waren ook nog wel andere redenen om jezelf niet te verlagen tot zo’n rudimentaire levensvorm. Dat heeft te maken met de formule denkvermogen = levenskwaliteit. Die zou namelijk wel eens kunnen kloppen. Maar dan natuurlijk wel in de goede uitvoering.

Niet in de onjuiste uitvoering denkvermogen omhoog = levenskwaliteit omlaag, ben je gek. Nee, in de uitvoering denkvermogen omhoog = levenskwaliteit omhoog.

Je kan dat net als in een balans op een schaal zetten, bijvoorbeeld een schaal van 0 tot 100. Je zou dan kunnen zeggen: stel denkvermogen 10% dan ook levenskwaliteit 10%. En inderdaad, dan zit je bijvoorbeeld bij Dostoyevski. Dat is iemand die misschien redelijk kan denken, maar als hij moeilijke thema’s gaat aanpakken “zakt hij door het ijs”; dan zit zijn denkvermogen misschien slechts op 10% en heeft hij zeshonderd pagina’s nodig voor de meest simpele vragen. En levenskwaliteit daalt evenredig mee naar 10%: de prachtige stad Sint Petersburg is ineens lelijk in de ogen van de protagonist Rodion Raskolnikov; in plaats dat hij aan de studie gaat, loopt hij door de stad te zwalken op zoek naar een slachtoffer om zijn experiment “mag je iemand vermoorden” uit te voeren. Hij bemoeilijkt van alles en nog wat: bemoeilijkt hiermee tevens het leven van zijn moeder en zus, belandt in de Gulag, verspilt zijn leven.

Maar dat gaat dus mogelijk ook de andere kant op: stel ik hou mijn denkvermogen hoog zoals het nu is, tot in welke mate zou dat van invloed kunnen zijn op levenskwaliteit? Het meest eenvoudige voorbeeld is het oversteken van een straat. Ik had een jongen vroeger in de straat wonen die hield van stunten; hij ging een keer stoer “zonder kijken de straat op fietsen”. Dat betekent: denkvermogen naar 0%. En inderdaad, hij belandde onder een auto: levenskwaliteit zakt ook naar 0%.

Maar je kan misschien ook aan heel andere, onverwachte dingen denken. Wat te denken van mijn bijna blanco medisch dossier: deze jongen is praktisch nooit zien. Zijn moeder, ook een scherpe denker, al evenmin. Is dat toeval of ligt daar een potentieel verband?

En als je dan eens naar het ziekenhuis moet, stel als vrouw om een kind op de wereld te zetten: is daar dan nog enig voordeel te halen? Bij mijn moeder was daar iets geks aan de hand, die staat op de eerste foto’s van na de bevalling als “kennelijk wezenloos” in de camera te kijken; het leek wel alsof het gevoel zich had uitgeschakeld: handig voor zulke momenten. Ze was nog wel “goed bij”; want ze herinnert zich nog goed de gesprekken met de arts over dat ik verkeerd omgedraaid lag, en wat de arts ervan zei en wat zij ervan zij: een haast “analytische aanpak van een bevalling”, “even gesprek met de arts hoe wij dat gaan aanpakken”. Je zou kunnen veronderstellen: denkvermogen hoog, dus levenskwaliteit hoog, want de bevalling wordt “analytisch aangepakt” en de moeiten, die niet afwezig zijn, worden toch wat afgevlakt doordat het bewustzijn op tijd een stukje terugdoet.

Ook interessant in dit kader is onze “eindigheid”, “sterfelijkheid”. Bij de reversed logics mensen krijg je eindeloze praatjes over eeuwig leven, maar ze sterven in boeken als de Bijbel vaak voortijdig. Je zou dit echter kunnen omdraaien en stellen, dat als jouw denkvermogen omhoog gaat, je levenskwaliteit ook omhoog gaat, eveneens in de zin van verminderd risico op een voortijdig overlijden: ook weer een “meepakker”.

Je kan vervolgens nog vragen gaan stellen hoe dit zich verhoudt tot de wetenschap, onze werkelijkheid bestaat uit potentiele energie; en je zou kunnen zeggen: beetje rare theorie van jou maatje, maar anderzjids zou je ook kunnen stellen: hoe meer aan de “Passiva kant” jij jouw denkvermogen kan doen stijgen, door energie niet te verkwisten aan woedeuitbarstingen, huilpartijen, of allerhande ander “emo drama” maar aan rustig nadenken; hoe meer ook energie aan de “Activa kant” kan stijgen, hoe meer je daar aan potentiele energie kan genereren, voor positieve dingen als goed oversteken, tot minder ziek worden, tot minder risico op een voortijdig overlijden.

Maar ja, hoe verder?

Het probleem is wel, en dat merkt u misschien zelf al, als u dit leest: dit soort vraagstelling is verre van normaal. Dit zijn vragen over de kernverhoudingen in onze werkelijkheid, bijeengebracht op een rustige, overzichtelijke wijze, met nog een open einde als het gaat om verder onderzoek.

Dit is echter dus abnormaal. Mensen kunnen dit niet, immers liggen gebieden als literatuur, filosofie en religie buiten hun gebruik. Bij hen gaat het er wild aan toe. Hier vliegen de emoties tegen het plafond: jij hebt wel een hoofddoen en die niet, en dan ben jij een slecht mens, en waag het niet op mijn terrein te komen anders sla ik je.

Ik zat hierdoor op gegeven moment met een probleem. Ik kan best dit zo laten als het is: hou je maar verre van andere mensen, laat ze elkaar de hersens maar in slaan. Dat was het advies van mijn ex-vrouw: interesseert jou die andere mensen, ze zijn gewoon dom, basta.

Nu is het vervelende, en laat dit mijn zwakke punt zijn: dit is mij niet gelukt. Ik kan de andere mensen niet zomaar met rust laten. Misschien gaat dit wel ooit gebeuren, maar niet “zomaar”. Zo bleef ik stukjes schrijven, tot haar ergernis. Ik schrijf bijvoorbeeld stukjes over asiel. Dat is een onderwerp wat echt flink wat denkvermogen vergt; dat is er niet, dus vliegt aan alle kanten uit de rails en de emoties vliegen tegen het plafond. Ik schrijf dan ook over politici, dat zij zich hierin laten meetrekken. Je krijgt dan Wilders die een asielwet maakt, maar op moment dat die in stemming ligt doet hij een of andere mindless kamikaze actie door er een amendement aan toe te voegen en blaast het stemmingsproces op. Ik leg dan in een essay uit: je hebt denkvermogen schaal een, dat is “reversed logics”; dan krijg je een politicus die op moment dat alles goed gaat de boel opblaast, precies omgekeerde van wat hij moeten doen, want mensen doen nu eenmaal graag opstandig, met die “reversed logics”. Je kan dus via een psychologische redeneertrant, het hele politieke proces doorlichten.

Maar de stukjes zijn nutteloos. Op gegeven moment krijg je ook alleen maar meer frictie in de thuissituatie. Mijn ex vrouw was ziek geweest, en zij was weer beter; maar de ziekte en de behandeling was zwaar, en zij had zich voorgenomen: “in dit leven moet je hard zijn, zo kom je er doorheen”. Dat is een letterlijk citaat. Dat is een redenering volgens de trant: hard zijn dus het denkvermogen omlaag, dus dan gaat je levenskwaliteit omhoog.

Ik zie ondertussen aan haar huishouding dat de levenskwaliteit omlaag gaat, maar je kan haar daar niet meer mee “bereiken”. Het blijft echter maar zakken: jullie vader schrijft stukjes die niemand begrijpt “dus” is het een fantast; als het een fanstast is, zal dat wel zijn “omdat hij zeker beroemd wil worden”, “dus” zal het ook wel een narcist zijn. Maar ook praktische dingen: spullen die over de vloer slingeren, een kast die niet meer wordt opgeruimd, een mooi schilderij wordt vervangen door een portret van een griezel, tuinstoelen zijn verdwenen en vervangen door praktische inklapstoeltjes, “makkelijk binnen te zetten”, en een vakantie in Kroatie is ineens niet meer “genieten tot de max” maar “een week duurt wel lang hier”.

Mijn ex vrouw kan je hier dus niet meer mee bereiken. Ik zat ook te denken aan iets anders: ik dagvaard de Rooms Katholieke Kerk. Die kunnen dat Evangelie mooi rechtzetten, en dan kan ik daar mooi mee thuiskomen. Dit proces zit echter nu in de fase van “drie keer ellende in het kwadraat”.

Allereerst de uitgebrachte dagvaarding. Om die R.K.K. wakker te krijgen, moet je eigenlijk eens “flink schreeuwen”.

Dat is niet mijn normale doe. Daar ben ik te netjes voor. Ik mijn normale processtukken zal je dan ook in de regel geen gekkigheid aantreffen. Als ik bij een zitting kom zoals tijd terug waar huiselijk geweld mogelijk aan de orde was, dan komt er een advocaat van de wederpartij gewoon met een “gestrekt been erin” argument: het verhaal van de vrouw is regelrechte flauwekul, zegt hij. Ik zeg dan: wij zijn er niet bij geweest, de eerste indicaties van Veilig Thuis wijzen wel op richting van kindermishandeling, graag nader onderzoek door de Raad. De medewerker van de Raad en rechter knikken mee, zij snappen hoe dit werkt, en je krijgt wat je wilt.

Dit is dus de “echte ik”: sensitief voor verhoudingen, je blijft objectief tegelijk naast dat jij partijbelangen vertegenwoordigt, en je blijft ook ondanks dat de wederpartij onzin verkondigt of zich gedraagt als een hork, netjes en beleefd. Je geeft hem hoogstens even een “steek onderwater” door zo’n zinnetje als “geen van ons beiden is erbij geweest”, even laten weten van: jij bent je aan het vergalloperen vriend.

Ook in de processtukken alles netjes en beheerst: geen uitspraken van “zo zit het”, maar “volgens de eerste indicaties lijkt het erop dat”

Maar ik zit met het probleem dat ik mensen wil wakker krijgen; ik wil ze wakker krijgen uit een soort “cognitieve ijstijd”, en dan krijg je ze allemaal tegen jou, want “waar we zitten kennen we”, en “dit is wel zo comfortabel”, en “wat jij doet is niet normaal” en “niet conform de regels”. Volgens mij is het wakker maken op dit moment gelukt: er is sprake van een signalering, ik krijg een gesprek bij de Orde van Advocaten: men heeft door: hier is iets aan de hand.

Maar het is loeigevaarlijk. Want stap twee is natuurlijk dat ik ze over het dode punt moet heentillen: eerst even wakker schudden die handel, dan gaat het denkvermogen omhoog; want denkvermogen = denksnelheid = motion = emotie. Dus eerst even de emoties aanwakkeren

Maar dan stap twee: als ze wakker zijn, dan de juiste informatie overbrengen. Maar de vraag is echter of dit wel kan. Ik zat er vandaag nog even aan te denken hier op het terras. Ik zat positieve en negatieve factor af te wegen. Er schoot mij door het hoofd: literatuur kunnen ze niet; filosofie ook niet; religie eveneens niet. Dat is “pittig”. Dat is een duidelijk negatieve factor. Dus misschien moet ik alles intrekken: niet alleen de oude dagvaarding, maar ook de nieuwe; en geen nieuwe meer aanbrengen. En ook de zaak tegen ex vrouw desnoods; en leef gewoon zoals je tot nu deed.

Omgekeerd kom ik echter ook altijd weer positieve indicaties tegen, dat het wel kan, dat je mensen wel “over de sloot kan tillen”. Zo moest ik denken aan mijn moeder; die slaat zo’n dagvaarding gewoon achterover als een kopje thee: easy, ze begrijpt het en is het er ook nog mee eens. Mijn oma was ook zo’n vlotte, dat wil zeggen nuchtere denker. Mijn huidige partner snapt het ook. Daar heb je positieve factoren: mensen kunnen dit nadenken dus wel degelijk, en het is ook nog onafhankelijk van opleidingsniveau: partner heeft universiteit, maar moeder MAVO en oma huishoudschool, maar ze snappen het allemaal.

Dus er zijn wel positieve factoren. Maar ook nog genoeg andere negatieve. Een andere negatieve factor is dat het erop lijkt dat mensen zo kritisch zijn: ze zitten graag “aan de veilige kant van de streep”. Zo had ik onderweg naar Curacao een paar andere reizigers gefotografeerd: grappige mensen. Er was ook een leuk kindje die met een koffer speelde op de luchthaven. Dat kan je op Twitter zetten en dan lopen de reacties uiteen van “grappig” tot “dat mag niet ken je niet de regels voor fotograferen van de NS voor treinperrons”. De verhoudingen zijn ongeveer 50/50%; de mensen die het grappig vinden, die hebben een hoog denkvermogen en de mensen van de regeltjes zitten liever aan de veilige, dus de lage kant; de resultaten van deze “foto mini-enquite” waren niet heel erg bemoedigend.

Er was ook iemand, oud deken, die ik had benaderd voor steun aan mijn gesprek met de Orde op 7 oktober. Die begon meteen al terug te krabbelen: ik heb geen tijd, oke, dat kan, maar ook: misschien kan ik dit niet doen want dan komt mijn onafhankelijkheid in het geding. Daar snap ik niets van, dat is “reversed” logics: dat jij mij kent vanwege jarenlange samenwerking, en weet wat een kwaliteit ik lever, plus vriendelijk iemand ben, plus weet waar ik aan werk. Dus juist een voordeel. Maar met reversed logics is een voordeel ineens een nadeel. Dat is weer een negatieve factor.

Dat hij aan “revesed logics” doet weet ik, want toen ik voor 2 weken met hem had afgesproken in het restaurant, krijg je een raar begin. Zo ging ik op de zonnige dag bij de ingang zitten op het terras “dan zie ik hem tenminste aankomen”. Na vijf minuten toch maar eens geappt waar hij was, bleek hij binnen te zitten, zat daar ergens “in het donker”: niet onmogelijk, maar met minder grote kans je daar te zien. Mensen zitten volgens mij graag in het donker, dat trekt aan; zowel letterlijk in een restaurant, als figuurlijk door maar niet teveel aan moeilijke vragen te doen; en eenmaal daarmee geconfronteerd, direct een stap terug te doen, gedekt door argumenten van het type “reversed logics”.

Dat is dan weer negatief. Er zijn ook wel weer andere positieve dingen. Een nadere positieve factor is de film die ik zag in het vliegtuig naar Curacao: Just Mercy. Over een advocaat die een ten onrechte veroordeeld iemand uit de cel gaat krijgen; hij krijgt het voor elkaar. Er zat een prachtige scene in de film, waarin hij zegt tegen de openbaar aanklager: dit dossier is flinterdun en klopt ook niet, je moet die zaak wel heropenen. Waarop de openbaar aanklager zegt: maar waarom zou ik dat doen, mensen in de gemeenschap rekenen erop dat ik ze bescherm. Waarop de advocaat zegt: ik reken op u, want ik weet dat u onderscheid kunt maken tussen goed en kwaad.

Dat is het tegenovergestelde van wat in de Bijbel staat; daar staat immers: eet maar niet van de boom van kennis van goed en kwaad; gooi de ethische principes maar over boord, dan kan je iemand onterecht als schuldige bestempelen, in de gevangenis opsluiten of zelfs doden. Dat was inderdaad waar ze mee bezig waren met die man, want die was ter dood veroordeeld. Maar ten onrechte dus, gewoon alleen omdat de politie niet de echte dader kon vinden, en om niet af te gaan bij de lokale gemeenschap, en om de rust terug te brengen in de lokale gemeenschap, hebben ze maar gewoon een willekeurig iemand opgepakt, geframed als dader en ter door veroordeeld: “opgelost”. Maar de advocaat slaagde erin dat te doorbreken: wow. En het was gebaseerd op een waargebeurd verhaal: extra wow, cool!!!!!

Een negatieve factor is dan weer wat mijn ex vrouw zegt. Zij zegt: wij willen alleen maar rust. Dat was inderdaad waar de mensen in de lokale gemeenschap ook steeds op hamerden: “wij willen rust”; en ze gooiden in eerste instantie allemaal de deur dicht voor de advocaat, slechts enkelen uitgezonderd, namelijk ook degenen die schade hadden ondervonden van de zaak.

Dat merk ik trouwens in de praktijk ook: mensen die schade ondervinden van de wijze waarop het geloof zich profileert, die geven mij een blik van herkenning; andere mensen fronsen hun wenkbrauwen. Bij die andere mensen ben je ook snel “gek”, “gestoord”; dat kreeg ik direct ook al te horen, “jij bent verward”. Dat kreeg die andere advocaat ook te horen: jij bent gek, waarom werk je hier, waarom sta je deze mensen bij; drie keer gek in het kwadraat.

Dus ja, hier kan je een negatieve factor aan ontlenen: doe jij maar even rustig, gestoorde gek. Dus de negatieve factoren zijn enorm. Zijn er dan ook nog andere positieve factoren? Dat een film een positieve factor is, is wel een beetje mager of niet? Zijn er nog meer? Misschien wel. Een eventuele andere positieve factor is de datum waarop de afspraak met de Orde staat: 7 oktober. Dat is natuurlijk een “beruchte” datum: het is de datum waarop Hamas de Joden ging aanvallen en mensen ging ontvoeren. Het is ook de datum vanaf wanneer de tegenaanval werd ingezet, met ongeveer de hele vernietiging van Gaza.

Die datum beschouw ik als een positieve factor. In het gesprek kan de Orde bijvoorbeeld zeggen: die dagvaarding van jou, tegen de R.K.K., die staat vol “wilde graphics”. Maar met 7 oktober in achterhoofd kan ik natuurlijk terugslaan en zou ik kunnen zeggen: waarom zou dat niet mogen? Sla ze maar eens om de oren, die kwajongens; kwajongens moet je niet met handschoenen aanpakken, dat is de omgekeerde wereld: laat ze maar eens wat merken.

Ze kunnen ook zeggen: die dagvaarding: dat zit vol gekke gewaagde “sprongen”, het “springt van de hak op de tak”. Maar met 7 oktober kan ik terugzeggen: dat komt omdat het associatief denken is, een hoog denkniveau is associatief, zodat het goed het een met het ander kan verbinden. Mensen van de reversed logics doen het omgekeerde, daar leeft iedereen voor zichzelf en springen gewoon bij een ander door het slaapkamerraam en slepen de baby’s onder je eigen ogen weg. Dan zeg ik: sla ze maar eens om de oren, die kwajongens

Natuurlijk niet voor altijd. Je moet ze natuurlijk niet blijven slaan; je kan even een “wake up call” geven. Vervolgens, als ze wakker zijn, dan leg je ze nogmaals, maar deze keer rustig, uit hoe het zit in deze werkelijkheid. Je geeft nu een rustige dagvaarding, met een nette versie, waarin je uitlegt hoe de vork in de steel zit.

Maar desalniettemin: het kan natuurlijk veel te moeilijk zijn; als zij literatuur, filosofie en religie niet kunnen, dan kunnen ze dat niet, punt uit, en dus gaan ze “in de contramine”. Dat kan ertoe leiden dat ik behalve mijn huwelijk nu ook mijn baan verlies. Dus de vraag is of je dat wel moet doorzetten; en daar ga ik geen definitief standpunt over innemen; dat laat ik afhangen van wat het Ordebureau zegt, laat ik eerst hun advies aanhoren.

Ik vermoed wel, dat als de beslissing van het Ordebureau negatief is, dat ik een “gezonde portie ga huilen”. Dat was ik eigenlijk helemaal niet van plan. Maar ik zag net een email van mijn collega binnekomen: “mevrouw X. heeft een positieve uitkomst van haar zaak gekregen”. Allemachtig. Dat was een heel moeiijke zaak, die spande erom. Dat is nog eens eer van het werk. Vorige week had ik er ook twee, ook twee positieve uitkomsten van twee lastige zaken. Bij een moest ik nog het hele dossier doorspitten: er zaten overal links en rechts fouten die ik moest herstellen en die een ander niet ziet; net zo min als dat ze de fouten in Dostoyevski of de fouten bij Immanuel Kant zien; laat staan de fouten in de Bijbel.

Dat is gelijk het lastige: als ik die fouten eruit haal, is het resultaat gelijk positief en de uitkomst is gigantisch (van deze rechtszaken hing enorm veel af, de hele koers van mensenlevens is in positieve zin erdoor gewijzigd; nu zitten ze goed en anders waren ze belandt aan de zelfkant van de maatschappij). Omgekeerd, als zij dit er allemaal uitgooien, dan is de uitkomst gelijk negatief. Maar ook giga negatief. Ik zou mijn ontslag nog wel op de koop toenemen, als het enige was dat ik daarmee “achter de geraniums” kwam te zitten: maar de vervolgschade, die is zo gigantisch groot. En daar word een mens verdrietig van. Dus ik word verdrietig wat dit betekent voor mijn collega; die zit ineens “met een man minder” dus minder kostendeling, minder gezelligheid. De klanten moeten op zoek naar andere advocaten voor hun zaken, en het vervelende is: sociale advocatuur staat onder druk, die zijn er dus niet zoveel. Ik moet terug naar mijn ex voor herziening alimentatie want ik zit zonder inkomen. Die gaat zeggen: jij bent gek, zie je wel, dus je kinderen mag je nooit meer zien; dat raakt mij, maar ook de kids. Bovendien ook mijn moeder, want mijn vrouw zegt: jij bent gek, dus dat heeft zeker je moeder gedaan, die heeft je zeker verpest toen je klein was; mijn kinderen vonden mijn moeder hartstikke leuk, maar die is ineens gedegradeerd van lieve oma in een heks. En ook: betaal maar lekker door ook al heb je geen inkomen meer, want eigen schuld dikke bult, dus je zit ook financieel nog met drama. Dat is gelijk de werking van mijn formule: afhankelijk van de vraag of je met denkvermogen “onder of boven de streep” zit, zit je gelijk met enorme ramp of enorme voordelen.

Een beetje als bij zwemmen, zoals hier op het eiland: zit je onder of boven water; zit je onder water krijg je ineens geen lucht meer, en schade is enorm; zit je boven water is alles ineens top top top.